24 december. De lijstjes van wat je moet luisteren en kijken deze dagen vliegen je om de oren. Uiteraard de Top2000, maar ook lijstjes kerstfilms en -series. En waar het bij de muziek nog lijkt te gaan om kwaliteit, lijkt dat bij de lijstjes kerstfilms en -series iets minder het geval te zijn. Er zitten nogal corny levenslessen in (Japke D Bouma in NRC van 18 december 2023), het zijn ‘guilty pleasures’ en ‘fastfood,’ (NOS site op 23 december 2023), en het loopt van ‘leuk tot meuk’ (NRC op 12 december 2023).
Een paar jaar geleden bedacht ik: er zijn zoveel dingen hetzelfde in al die kerstfilms, daar kun je wel een bingospel van maken. Ik besloot dus om voortaan te noteren wat er allemaal gebeurde in kerstfilms om zo patronen te ontdekken. Ongeveer op dat moment besloot RTL8 zichzelf om te dopen tot The Christmas Channel en dagelijks 2 kerstfilms uit te zenden en in het weekend 4 per dag dus mijn voornemen liep ietwat uit de hand. Ik zit nu op ruim 250, eat that Jan de Hoop met je 30 films dit jaar ;-) (Renze uitzending 20 december 2023) en heb er nog zeker zo’n 200 te gaan. Maar als je dus veel kerstfilms kijkt, en dan bedoel ik met name dus die 'corny, guilty pleasure fastfood meuk', dus de zoetsappige romcom-Hallmark-kerstfilms, dan gaan je op een gegeven moment dingen opvallen. Qua bingo heb je dan vakjes met dingen als
‘Film begint met drone-beelden van een besneeuwde plaats’,
‘Hoofdpersoon heeft kerstige naam als Nick, Chris, Mary, Holly of Carol’,
‘Kerstmagie speelt een rol’,
‘Er wordt warme chocolademelk gedronken in enorm kerstige mokken’,
‘Hoofdpersoon heeft een belangrijke deadline of kan eindelijk promotie maken op kerstavond’,
‘Iemand zegt dat er nooit teveel kerstversiering is’,
‘Romantisch samen koekjes bakken en versieren waarbij glazuur op iemand’s wang komt’,
‘Iemand werkt op een superzakelijk kantoor met wit/blauwe kerstversiering’,
‘Hoofdpersonen ontmoeten elkaar door ‘iets’ met een auto (lekke band, botsing, fout bij autoverhuurder)’,
‘Irritant opgewekt kind van een van de hoofdpersonages probeert ouder te koppelen aan ander hoofdpersonage’,
dat soort zaken.
Personages zijn ook onwaarschijnlijk vaak gekleed in het rood, groen en/of wit, en zijn altijd bakker of schrijver of iets anders creatiefs, zelden zijn ze functioneel beheerder bij een middelgrote gemeente.
Het is alsof er een grote bak standaard-elementen is waar de makers steeds een willekeurige greep uit doen, een bak vol kerst-best practices. Dat is ook fijn om naar te kijken. Lekker voorspelbaar, lekker ontspannend, de wereld en het leven zijn al hectisch genoeg.
Je denkt misschien: wat een tijdsverspilling. Maar dan haal ik er graag even het boek ‘Qualitative Inquiry in Everyday Life’ bij, van Svend Brinkmann. Brinkmann quote namelijk socioloog Clinton Sanders:
“One sunny Saturday afternoon I was mindlessly viewing my second or third horror film of the day and feeling guilty about wasting my life. Suddenly, the realization struck me that I wouldn't have to feel guilty about watching crummy horror films if I simply began to take notes on them. I could turn a waste of time into work and, once again, begin to feel that I was moving in a potentially productive direction. Although this project eventually resulted in only minimal professional returns […], it did help to get me out of my doldrums and brought home to me the fact that doing qualitative sociology offers the unique opportunity of turning casual interests to account. (Sanders, 1999, p. 43)“
Sanders had er naar eigen zeggen in professioneel opzicht weinig aan, maar de voorspelbaarheid en maakbaarheid in kerstfilms kunnen ons professioneel volgens mij wel degelijk iets leren. Bij VUCA-vraagstukken zie je die hang naar voorspelbaarheid en maakbaarheid namelijk ook vaak terug. We zouden zo graag een best practice kopiëren, want zeker als de boel flink complex en onzeker is, kun je je verloren voelen in het moeras en is het fijn als er zo’n best practice reddingsboei ergens is. We noemen dat ook wel het ‘temmen’ van het vraagstuk, wat helaas niet werkt. Doen alsof de wereld of je vraagstuk niet VUCA is, dus Stabiel in plaats van Volatiel, Voorspelbaar in plaats van Uncertain, Simpel in plaats van Complex en/of Duidelijk in plaats van Ambigu, dat gaat je niet helpen.
VUCA-vraagstukken zijn doorgaans uniek, en je moet dus enorm oppassen met het overnemen van oplossingen die elders gewerkt hebben. Hopelijk zullen er good practices bestaan waar we van kunnen leren en waar we inspiratie uit kunnen putten maar we zullen zelf moeten uitvogelen wat werkt en wat niet bij ons specifieke vraagstuk. We zullen sowieso scherp moeten zijn dat we niet iets kopiëren vanuit een context waarvan we onterecht denken dat die hetzelfde is als de onze.
De hang naar maak- en beheersbaarheid zit trouwens niet alleen in de kerstfilms maar ook in onze ideeën over kerstdecoratie en het kerstdiner en allerlei andere aspecten van de feestdagen. Zo hoor je je huis te decoreren, dit hoor je te eten dit jaar, zo moet je je kleden. De vraag is hoezo, en wie die regels/eisen of verwachtingen dan heeft bepaald. Is er een expert die precies weet wat en hoe? Lijkt me niet.
Dat kunnen we dus ook weer leren voor onze VUCA-vraagstukken: het is allemaal niet zo voorspelbaar en maakbaar als we soms denken of hopen, en als de vraagstukken echt VUCA zijn dan is niemand ‘de’ expert. Dat maakt het wellicht allemaal onzekerder maar het geeft aan de andere kant ook ruimte om dingen uit te zoeken en te leren, gewoon in en van de dagelijkse praktijk dus. En daar kun je dan mooi mee oefenen tijdens het kijken naar al die kerstfilms. Sterkte! ;-) En natuurlijk fijne feestdagen! Have a very VUCA Christmas!